HISTORIE VAN SALATIGA

HISTORIE VAN SALATIGA

Kota = 1. stad; 2. versterkte plaats, burcht, vesting, fort.

Over de naamgeving van Salatiga, de stad gelegen dicht bij de voet van de berg Merbabu (3.142 m) op Midden-Java, doen veel verhalen de ronde.

Eén daarvan is dat het, volgens de overlevering, een samenvoeging is van de woorden Sela of Selo (steen) en Tiga (drie). Deze drie stenen vormden een doorgangspoort (lawang selo tigo = poort der drie stenen) naar een heilige tempel. Waarschijnlijk werden hier drie stenen tempels bedoeld. Deze tempel zou volgens de legende gestaan hebben naast een heldere bron, die even buiten het plaatsje bij een grote waterkom ontsprong (Kalitaman, Benoyo). Volgens de overlevering zouden de stenen later gebruikt worden om het Fort de Hersteller te bouwen. Deze tempel werd druk bezocht, omdat de mensen geloofden dat door er te bidden hun wensen vervuld zouden worden. Toen Indonesië nog Nederlands-Indië was, werd Salatiga door de Nederlands-indische regering vaak voorgesteld als stadsgemeente (kota praja). In de tijd van de VOC was Salatiga een belangrijke plaats, omdat het lag op de as Semarang-Solo-Magelang.

Om de orde te bewaren werd in 1749 het Fort de Hersteller gebouwd. De Hersteller, zo heette het schip waarmee Gustaaf Willem baron van Imhoff, in 1742 naar Batavia voer. Maar dat was ook de bijnaam die Van Imhoff kreeg, toen hij in de periode 1743-1750 Gouverneur- generaal was van Nederlands-Indië.  Van Imhoff zag zichzelf namelijk als de hersteller van de macht van de VOC.

Dit fort werd gebouwd op de plaats waar zich nu de Tamansari Shopping Center bevindt, ongeveer op de plaats waar vroeger het hotel Berg en Dal lag. In 1847 werd het gesloopt.

Garnizoensstad en centrum van de suiker en koffiecultuur

Door de ligging van de stad en de omringende bergen, was de warmte er gematigd en aangenaam. Men zond dan ook vaak de pas uit Europa aangekomen troepen naar deze plaats, om uit te rusten van de zeereis en om aan het klimaat te wennen. Salatiga was ook de zetel van de cavalerie en de artillerie van het KNIL.

De stad vormde naast het nabijgelegen Fort Willem I in Ambarawa een sterke bescherming voor Semarang tegen vijandelijke aanvallen. Vermeldenswaardig is het feit dat de Franse dichter en schrijver Arthur Rimbaud enige tijd in Salatiga als KNIL-militair was gelegerd. Een marmeren plaquette aan de muur van de Rumah Dinas Walikota herinnert ons hieraan.

Naast een militaire basis was Salatiga sinds het begin van het jaar 1795 ook de koffieschuur van de VOC. Vergeten we daarbij niet de naam te noemen van "de Koffiekoning van Salatiga", de heer Pierre Hamar de la Brethonière (25 okt.1794 Rembang - 15 dec.1872 Salatiga), de stichter van de koffiecultuur in deze stad, maar ook de persoon die het bekende Hotel Kalitaman liet bouwen..

Sedert 1903 was de streek rond de stad de grootste koffietuin van de archipel.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat daar veel Nederlanders woonden.

Verder was in Salatiga gevestigd het proefstation voor de Java Suikerindustrie. Dit proefstation leverde de stekken van de verschillende rietsuikersoorten aan de suiker fabrieken op Java. Het vervoer van deze stekken (bibit) naar het nabijgelegen stationnetje Tuntang geschiedde per ossenkar (tjikar). Ook werd er in 1901 een private ‘Cacao Proefstation Salatiga’ (het proefstation lag vlak tegenover het station van Toentang) gevestigd dat werd gedoneerd door landeigenaren. Dit proefstation had tot doel om ziekten en plagen die werden veroorzaakt door insecten te bestuderen.

Om de Nederlandse gemeenschap van onderwijs te voorzien bouwde het gemeentebestuur de Eerste Europeesche Lager School (ELS) aan de Toentangseweg, en de Tweede Europeesche Lagere School ten zuiden van Blauran. Speciaal voor de Chinese inwoners werd de Hollandsche Chinese School (HCS) gebouwd in Margosari. Daarnaast werden ook vijf plattelandscholen en een Vervolg School gebouwd in de wijk Sinoman. 

In totaal telde Salatiga een twaalftal Gouvernementsscholen en een nog groter aantal particuliere inrichtingen.

Salatiga wordt stadsgemeente

In het Staatsblad van 1 juli 1917 nummer 266 kunnen we lezen dat Salatiga - "de schoonste stad van Midden Java" [kota terindah di Jawa Tengah] - stadsgemeente (kota madya) werd.
Salatiga bestond toen uit acht dorpjes (desa), onder andere Sidorejo Lor, Krajan, Kutowinangun, Kalicacing, Gendongan, Tegalrejo en Ledok.
Het gebied was slechts 1.200 hectare groot en had 18.985 inwoners.

De personen die toen de stadsgemeente hebben bestuurd worden niet met name genoemd.
Er wordt slechts vermeld dat de burgemeester bijgestaan werd door een aantal wethouders bestaande uit acht Europeanen, twee inheemsen en een Chinees.
Een aantal regenten kunnen nog genoemd onder andere R. Ario Sosrowidjojo, R. Ngabehi Poerwowidjojo, R. Toemanggoeng en Adipati Tjokrosoediro.